Vaporizatörler

Solunum yoluyla verilen, sıvı hâlden kolaylıkla gaz hâline geçebilen, uçucu (volatil) anestezik ajanların anestezi uygulamalarında kullanılabilmesi için buharlaştırılarak gaz hâline getirilmesi ve belli oranlarda verilmesi gereklidir.

Volatil ajanları sıvı hâlden gaz hâle getirmek için kullanılan araçlara vaporizatör (buharlaştırıcı) adı verilir.

Bir vaporizatörde anestezik ajanın buharlaşması çeşitli etkenlere bağlıdır. Bunlar ajanın kaynama noktası, vaporizatör içindeki sıvı, içinden geçen gazın ısısı ile akım hızı vb. dir.

İlk vaporizatör uygulaması açık maske diye adlandırılan tel çerçeveye geçirilmiş gaz bezine anestezik maddenin damlatılması şeklinde kendini göstermiştir. Damlatılan anestezik ajan, ortam sıcaklığında buharlaşır ve hasta buharlaşan ajanı soluyarak alırdı. Bu uygulama günümüzde kullanılmamaktadır ancak anestezi açısından tarihsel önemi vardır.

Boyle vaporizatörü adı verilen eter şişesi de günümüz modern vaporizatörlerinin gelişmine katkı sağlamıştır. Eter şişesi, anestezik ajanla bir kısmı doldurulan ve bir valfi olan ve bu valf ile kontrol edilebilen, anestezik ajanın ısı ve ışıktan korunması için yeşil veya kahverengi camdan yapılan şişedir.

Bir Vaporizatörden Beklenen Özellikler

• Taşıyıcı gaz akımından etkilenmemelidir.
• Ortam ısısı ve basıncından etkilenmemelidir.
• Gaz akımına düşük direnç göstermelidir.
• Sık sık servis ihtiyacı olmamalıdır.
• Güvenle kullanılabilmelidir.
• Ekonomik olmalıdır.

Vaporizatörlerin Sınıflandırılması
Çeşitli vaporizatör sınıflandırmaları varsa da çalışma şekillerine göre vaporizatörler aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.

• Bubble _Through (habbecikli, çok ajanlı) vaporizatörler
• Ajana özel vaporizatörler

Vaporizatörler anestezi cihazı üzerinde akımölçerler ile müşterek gaz çıkışı arasına yerleştirilmelidir.

Bubble _Through (Habbecikli, Çok Ajanlı ) Vaporizatörler
 
Gaz akımının kabarcıklar (habbecikler) hâlinde anestezik içinden geçirilerek anestezik buhar ile yüklenmesini sağlayan vaporizatörlerdir. Taşıyıcı gaz olarak oksijen kullanılır.

Bakır, ısıyı iletme hızı ve vaporizatör ısısını sabit tutması nedeniyle yapı metali olarak kullanılmıştır. Bakır kap olarak da adlandırılan bu vaporizatörler klinikte modern vaporizatörlerin kullanıma girmesi sonucu artık kullanılmamaktadır. Bu tür vaporizatörler ısı konrollüdür ve ısı değişikliklerini çok iyi kompanse eder.

Bu vaporizatörlerin örneği (prototipi) bakır çaydanlık (copper kettle)’tır.
Bakır çaydanlık tipi vaporizatörler bütün anestezik sıvılarla uygun akım hızında kullanılabilir. Bu nedenle çok ajanlı vaporizatör olarak da adlandırılır.

Ajana Özel Vaporizatörler
 
Flowover vaporizatörler: Gaz akımı, anestezik sıvı yüzeyinden geçerken volatil anestezik buharını da vaporizatör dışına taşır. Flowover vaporizatörler, gaz akımında değişiklik durumlarından ve ortam ısısından etkilenmez.

Ajana özel yapılmış olan flowover vaporizatörler, günümüzün modern vaporizatörleridir, sabit konsantrasyonda ajan verebilir.

Fluotect tip vaporizatörler: Flowmetredeki taze gazın vaporizatöre girince ikiye ayrıldığı vaporizatörlerdir. Bu tip vaporizatörlerde, konsantrasyon kadranının saatin tersi yönünde istenilen yüzdeye çevrilmesi, total gaz akımını, vaporizatör içindeki sıvı anesteziğin üzerinden geçen taşıyıcı gaz ve vaporizatörü değişmeden terk eden gaz olarak ikiye ayırır. Buharlaşma odacığından geçen gaz anestezik buharı ile doyarak odacığı terk eder ve vaporizatör çıkışında doğrudan geçen gazla (her iki gaz) birleşir.

Flowmetreden gelen ve ikiye ayrılan gazın bir kısmı hiç anestezik ajana maruz kalmadağından ajana özgü bu vaporizatörler değişken geçişli (variable bypass) vaporizatörler olarak da adlandırılır.

Ajana özgü vaporizatörler kendi ajanları dışında başka bir anestezikle kullanılmamalıdır. Ajana özgü vaporizatöre konulan yanlış ajan aşırı veya yetersiz doza neden olur.

Günümüzde kullanılan vaporizatörlerde yanlış ajanla kullanımı önlemek için ajana özel çeşitli anahtar tipi dolum sistemleri vardır. Bunlarda anestezik ajan şişesinin başı sadece ajana özel üretilen vaporizatöre uyumludur.

Elektronik vaporizatörler: Anestezide kullanılan anestezik ajanlardan yüksek buharlaşma özelliği olan desflurana özel elektronik vaporizatörler üretilmiştir. Desfluran, bu özelliğinden dolayı mutlaka elektronik vaporizatörler ile kullanılmalıdır. Desflurana özel üretilmiş olan, TEC 6, Tec 6 plus ve D-tec (ısıtılmış-karıştırcılı vaporizatör) vaporizatörleri vardır.

Bazı cihazlarda tüm volatil anestezikler için kullanılabilen elektronik vaporizatörler bulunur.

Akımölçerler (Flowmetre)

Anestezide kullanılmak üzere merkezî gaz kaynaklarından ya da yedek silindirlerden
sağlanan medikal gazlar anestezi cihazına girdikten sonra akımölçerlerden geçer.
Akımölçerler, medikal gazların ml/dk. veya l/ dk. olarak verilmesini sağlayan aygıtlara
verilen addır. Günümüzde kullanılmakta olan iki tipi vardır.

• Rotametre (sabit basınçlı değişken orifisli olan akımölçer)
• Elektronik akımölçerler

Rotametre (Sabit Basınçlı Değişken Orifisli Akımölçerler)
 
En çok kullanılan, içinde cam veya metal bir top ya da bobin bulunan alt kısmı daha
ince üst kısmı daha geniş olan thorpe tüp adı verilen cam tüplerdir.

Thorpe tüp içine gaz akımı verilmesi ile içinde bulunan top veya bobin aşağıdan yukarıya yükselir.

Geçen gaz miktarı tüpün içinde top varsa topun ortası, bobin varsa bobinin üst kenarı hizasında okunur.

Akımölçerler, her gaza özel olarak üretilir ve diğer gazlar için kullanılmaz. Günümüzde anestezi cihazlarında oksijen ve azot protoksit için olmak üzere iki akımölçer (flowmetre) bulunur. Oksijen için değişik miktarlar kullanmak gerektiğinde biri daha az oranlar için kullanılmak üzere seri bağlanmış iki tane akımölçer bulunabilir. 

Flowmetre ve Düğmelerinin Dizilişi
Akımölçerlerin dizilişi, üretici firmalardan kaynaklı ve güvenlik amaçlı olmak üzere iki nedenle ABD hükümet standartlarına göre düzenlenmiştir. Buna göre oksijen akımölçeri her zaman sağda ve vaporizatöre en yakın yerde olmalı, oksijen gaz karışımı içine en son eklenmelidir.
Bu durum gaz kaçaklarını ve hastaya hipoksik (oksijeni az) gaz karışımı verilmesini engellediği gibi anestezi uygulayıcılarının farklı anestezi cihazlarını kullanırken yanlış düğmeyi (akımölçer valfi) çevirme riskini de engeller.

Yivli oksijen düğmesi
Akımölçer düğmelerinden oksijenin düğmesi, yivli ve daha büyüktür. Diğer düğmelerden daha fazla öne çıkmış ve sağda yerleşmiştir.

Elektronik Akımölçer
 
Günümüzün modern anestezi cihazlarının bazılarında elektronik akım kontrolü ve ölçümü yapılır. Fakat bir emniyet olarak bu özelliğin olduğu cihazlarda yedek rotametre bulundurulur.

Oksijen Flush (Bypass) Valfi
 
Anestezi uygulamalarında devrede kaçak olması ya da aciliyet hâllerinde oksijene akımölçerin verebileceğinden daha yüksek hızda ihtiyaç duyulabilir. Bu durumlarda kullanılmak üzere ayrı bir oksijen hattı ve valfi bulunur. Oksijen flush valfi 30-70 ml/dk. hızda ve 20-45 psi basınçta oksijen verebilir.

MEDİKAL GAZ KAYNAKLARI

Medikal gaz; tanı, tedavi ve anestezide kullanılmak üzere üretilmiş ve paketlenmiş gaz olarak tanımlanır. Yasal açıdan ilaç olarak kabul edilen bu gazlar oksijen, azot protoksit, nitrojen ve medikal hava olup basınç altında silindir veya tanklara doldurulur. Ameliyathanelere dağılımı ya doğrudan ameliyathanede bulunan silindirlerle veya merkezî gaz santralinden yapılır.

Merkezî Gaz Santrali

Merkezî gaz santralinde, gazlar birbirine bağlanmış büyük silindir (H-silindirleri, silindir bankası) veya tanklar içinde bulundurulur (Bakınız Resim 1.3).

Oksijen tankları: Bilim, tıp ve sanayi, zaman zaman çok düşük sıcaklıklara gereksinim duyar. -273’ün altındaki sıcaklıklar, kriyojenik (çok düşük sıcaklık) sıcaklıklardır.

Sıvı oksijen tankı, oksijeni -175 ile -1500C’de sıvı hâlde bulunduran kriyojenik bir termos gibidir. Tankın altından bir bakır boru ile akan sıvı oksijen, bir buharlaştırıcıdan geçirilerek boru hattına verilir. Bu şekilde silindirlerin 4 katı miktarda oksijen sağlanır.


Gaz silindirleri: Medikal gaz kaynağı olan silindirler, merkezî gaz santralinde bulunan H- silindirler ile E- silindirler (yedek gaz silindirleri ) şeklinde ikiye ayrılır. H- silindirleri yedek gaz silindirlerine göre daha büyük olup merkezî gaz santralinde kullanılmaktadırlar. Sıklıkla küçük hastanelerde H- silindir gruplarının bir araya gelmesiyle oluşan silindir bankaları kullanılır. Her zaman sadece tek banka kullanılmaktadır. Her bankadaki silindir sayısı günlük beklenen gereksinime göre belirlenmektedir. Her grup silindir tükendiğinde bankaları otomatik olarak değişir.

Medikal Gazların Ameliyathaneye Transferi


Medikal gazların özellikle büyük hastanelerde merkezî gaz santralinden ameliyathaneye taşınması için bakır borulardan oluşan boru hattı kullanılır. Boru hattı daha ekonomik, daha kolay, daha sessiz ve az yer kaplayan bir sistemdir. Bakır borular üzerinde, taşıdıkları gazın cinsini gösteren renk kodları bulunur.

Hastanelerin bazı zamanlarda tamirat ve inşası veya yenilenmesi sırasında gaz borularının yanlış döşenmesi, boru hattının nitrojen ile yıkanması, her gaz için ayrı bağlantı kodu veya sistemi kullanılmaması ölümle sonuçlanan kazalara neden olmuştur. İstenmeyen kazaların önlenmesi için boru hattı ve bağlantılarına yönelik uluslararası standartlara uygun ulusal standartlar ve yasal düzenlemeler yapılması gereklidir.


Boru hattı üzerindeki herhangi bir işlemden sonra hatlar mutlaka oksijen analizörü (algılayıcı) ile kontrol edilmeli, doğru gazın doğru hatta olduğu kesinleştirilmelidir.

Yıllar içinde boru hattında yıpranma, aşınma, partikül birikimi vs. olabilir. Bu durum yetersiz gaz akımı yanında anestezi cihazı ve ventilatörlerin bozulmasına neden olabilir.

Hastanelerin gaz sunum sistemleri operasyon odasında tavandan sarkan hortumlar ya da karmaşık eklemli kollar şeklinde görülür. Anestezi cihazı, boru sistemlerinin çıkışlarına renk kodlu hortumlarla bağlıdır.

Hortumların diğer ucu anestezi makinesine başka birinin yerine kullanılamayan ve yanlış hortumun kullanılmasını önleyen bir çap indeks emniyet sistemi (çigs) ile bağlanır. Böylece yanlış bağlantı riski ortadan kalkar.

Anestezi cihazlarının çoğu oksijen, azot protoksit (nitröz oksit) ve hava içeren gaz girişlerine sahiptir. Cihazlarda boru hattından gelen esas gaz kaynağı için ayrı, tali gaz kaynağı olan yedek silindir için ayrı girişler bulunur. Makinelerin, bir tanesi boru hattı basıncı, bir tanesi de silindir basıncı için olmak üzere iki gaz giriş basınç manometresi mevcuttur.


Anestezi cihazı üzerinde gaz basıncının düştüğünü gösteren sesli ve ışıklı alarm sistemleri bulunmaktadır. Medikal gaz kaynakları ve boru sistemleri sürekli olarak merkezî ve yerel alarm sistemleri tarafından kontrol edilmektedir.

Yedek Gaz Silindirleri
 
Gaz boru sisteminde problem veya yetersizlik olduğu durumlarda kullanılmak üzere anestezi cihazının arkasında, silindir taşıyıcılar üzerinde yerleşmiş olan oksijen ve azot protoksit silindirleri, yedek gaz silindirleri (E-silindir, tüp) olarak adlandırılır.

Medikal gazlar (genellikle azot protoksit ve oksijen ) ameliyathanelerde molibden çelikten yapılmış E-silindirlerde bulundurulur. Bu silindirler her zaman acil durumlarda kullanılır.

Yedek gaz silindirleri, kullanılmadığı durumlarda kapalı tutulur. Her ülkenin, bu silindirlerin yapımı ve kullanımına ait kural ve standartları vardır. Hafif olmaları için molibden çeliğinden yapılır ve belirli zaman aralıkları ile bazı dayanıklılık testlerinden geçirilir.

Silindirlerin içlerindeki gazın cinsine göre farklı renkte boyanmaları gerekir. Uluslararası renk koduna göre standart tüp renkleri aşağıda gösterildiği gibidir.

Anestezi cihazının tamiri için buraya tıklayınız.



Silindir Girişleri ve Cihaz Üzerinde Silindirlerin Yerleşimi
 
E- silindirleri anestezi cihazının arka tarafına yerleştirilir ve genellikle boru hattında bir bozukluk olduğunda yardımcı kaynak olarak kullanılır. Bazı makineler iki oksijen silindirine sahiptir. Böylelikle biri değiştirilirken diğeri kullanılabilir.

Bir silindirin anestezi cihazı üzerinde yanlış yere bağlanmasını önlemek için çeşitli yöntemler vardır. E- silindirler için daha çok pin indeks sistemi kullanılmaktadır. Silindir başı üzerinde içinde bulunan gaza göre farklı konumlara yerleştirilen iki çıkıntı (pin) cihaz üzerinde bunlara uygun deliklere girmektedir.

Daha büyük silindirler için farklı yönlerde işleyen vida sistemleri kullanılmaktadır.

Basınç Regülatörleri
 
Manometre, silindir içindeki gazın basıncını gösterirken regülatör (basınç indirgeyici valf) basınç altındaki gazın daha düşük ve sabit bir basınçla çıkışını sağlar.

Boru hattı gaz dağıtma sistemlerinde bulunan ve nispeten sabit olan basınçtan farklı olarak silindirlerde yüksek ve değişken gaz basıncı bulunur. Bu basınç, gaz akımının kontrolünü zor ve potansiyel olarak tehlikeli hâle getirir. Emniyeti artırmak ve silindirdeki gazların en üst düzeyde kullanımını sağlamak için makinelerde gaz, akım valfinden geçmeden önce, silindirdeki gaz basıncını 45–47 psi’e düşüren regülatörlerden geçirilerek kullanılır.

Boru hattı sisteminden biraz daha düşük olan bu basınç eğer yedek gaz silindiri açık bırakılacak olursa öncelikle boru hattındaki gazın kullanımına imkân verir (boru hattındaki basınç 45 psi’e düşmedikçe). Anestezi cihazı fiyatları böyle bir durumda öncelikle yüksek basınçlı (boru hattındaki 55 psi basınçlı) gazı tercih eder. Boru hattında herhangi bir problem olmadıkça yedek silindirler içindeki gaz kullanılmaz.

Her gaz için yüksek basınç düşürücü valf bulunur. Bunlar gaz basıncı makinenin maksimum emniyet sınırını geçtiğinde örneğin silindirdeki regülatör bozukluğunda açılacak şekilde ayarlanmıştır.

Bazı makinelerde boru hattının basıncını daha fazla düşürmek için iki regülatör kullanılır.

Regülatörlerin, gazın cinsi ve silindirin büyüklüğüne uygun olması ve temiz tutulması gerekir.
 
Silindirlerin Kullanımında Dikkat Edilecek Noktalar
 
Silindirlerin güvenle bir kullanılabilmesi için aşağıdaki önerilere uyulmalıdır.

• Silindirlerin üzerinde boş ağırlığı, maksimum basınç, test tarihi, gazın formülü yazılı olmalı veya etiketi bulunmalıdır.
• Silindirlerin kullanımında valflere dikkat edilmelidir. Silindirlerin en zayıf noktaları valfleridir. Silindirin devrilmesi ya da başka nedenlerle valfte kırılma ya da kopma olduğunda gaz hızla dışarı çıkacak ve çıkan gaz silindiri etrafında hızla döndürerek değdiği noktalara (çarpmanın etkisiyle) zarar verecek özelliktedir.
• Silindirlerin valfleri ve bağlantıları makine yağı ile yağlanmamalı ve silindir valflerine yağlı ellerle dokunulmamalıdır. Yüksek basınçlı oksijenle makine yağı patlamalara neden olabildiğinden dikkatli davranılmalıdır.
• Bir silindirin anestezi cihazı üzerinde yanlış yere bağlanmasını önlemek için boru sistemindeki çap indeks sistemine benzer özellikte pin indeks sistemi kullanılmaktadır. Bu güvenlik sistemi anestezi cihazına yanlış gaz kaynağının bağlanmasını önler.

Anestezi cihazı nedir? Ne işe yarar? buraya tıklayarak anestezi cihazı hakkında bilgilere ulaşabilirsiniz.

DRAGER ZEUZ Anestezi Cihazı

ANESTEZİ CİHAZLARINDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER

Anestezi cihazları tamiri şekil, tasarım, kombinasyon olarak farklılık gösterebilir. Fakat markası ve üreticisi hangi firma olursa olsun bütün anestezi cihazlarında bulunması gereken temel bileşenler şunlardır:

•  Temel gaz kaynağı ve yedek gaz kaynaklarına bağlantı
•  Manometre ve basınç düĢürücü valfler
•  Akımölçerler (flowmetreler)
•  Buharlaştırıcılar (vaporizatörler)
•  Karbondioksit absorbanı
•  Solunum devreleri
•  Ventilatör
•  Monitör

Anestezi cihazlarında fiyat temel bileşenlere ilave olarak kullanım kolaylığı ve dezenfeksiyon konuları başta olmak üzere beklenen birçok özellik vardır. Bir anestezi cihazı;

•  Kompakt ve ergonomik olmalıdır.
•  Hipoksik (oksijeni az) karıĢım vermemelidir.
•  Aynı zamanda azot protoksit veya hava verebilmelidir.
•  DüĢük akımla kullanılabilmelidir.
•  Otomatik hava yolu kontrolü yapabilmelidir.
•  Tidal volüm garantili olmalıdır.
•  Dakika volümü garantili olmalıdır.
•  Taze gaz kompanzasyonlu olmalıdır.
•  Yeni doğandan erişkine kadar ventilasyon kapasiteli olmalıdır.

ANESTEZİ CİHAZLARININ İŞLEYİŞİ

Anestezi cihazı, boru hattı yoluyla merkezî gaz santralinden ya da cihaz arkasındaki yedek gaz silindirlerinden (gaz kaynaklarından) medikal gazları alır. Üzerinde bulunan regülatör ve akımölçerlerle istenilen gazların akımını kontrol ederek gerekli olduğunda gaz basınçlarını güvenli düzeye düşürür. Son gaz karışımı içinde volatil anestezikleri buharlaştırır ve gazları, hastanın hava yoluna bağlanan solunum devresine verir. Anestezi cihazı fiyatları için buraya tıklayınız. Mekanik ventilatör solunum devresine bağlanır. 

Ventilatör hasta solumaya başladığında veya manuel (balon) ventilasyon sırasında bağlantıyı sağlayan düğmenin ventilatör tarafına döndürülmesi ile devre dışı bırakılabilir. Solunum devresi ile hastaya verilen gaz karışımı hasta tarafından kullanılarak hastanın ekspirasyonu (nefes vermesi) ile atık gaz sistemine verilerek ortamdan uzaklaştırılır. 

Akciğerlerdeki gazın tekrar solunduğu sistemlerde hastanın çıkardığı karbondioksit bir absorban yardımıyla elimine edilir (uzaklaştırılır).  Anestezi cihazının tamiri konusu için işleyiş şeması aşağıda gösterilmiştir.